Мавзӯъ: Мавзӯъ ва мазмуни ғазалиёти Камоли Хуҷандӣ

Нақша:

Муқаддима

1. Мухгасари тарҷумаи ҳоли шоир
2. Мавқеи ғазал дар эҷодиёти шоир
3. Мавзӯъҳои асосй дар эҷодиёти шоир:

• а) ёди Ватан ва ёру дӯстон;
• б) пайванди ишқу муҳаббат;
• в) тарғиби дӯстиву рафоқат;
• г)  танқиди зулму ситам;

Хулоса

Камоли Хуҷандӣ яке аз намояндагони барҷпстаи шеъру адаби форсу тоҷик маҳсуб мешавад. У ҳамчун устоди газал дар рушду инкишофи ин жанри адабй хидмати шоистасро анҷом дода, онро ба пояҳои хеле баланд бардопмааст. Нойаш Камолиддин, лақабаш Масъуд буда. бо тахаллусн адабии Камол дар шеъру шоири маълуму машҳур гаштааст. Камоли Хуҷандӣ, мувофиқи гуфтаи сарчашмаҳои адабй, соли 1318 дар шаҳри бостонии Хуҷанд таваллуд ёфтааст. У аз овони хӯрдй ба адабиёт шавқу завқи зиёде доштааст. Дар сини 40-45- солаг й ба нияти ҳаҷ ба тарафҳои Арабистон сафар намудааст. Байт юрин исботи чунин гуфтаҳо мебошад:

Рафт овоза ки гшсол ба ҳаҷ рафт Камол,

Бас муборак сафаре чун ту ба у ҳамсафарӣ.

Камол муддате дар пойтахти давлати Олтин-Ӯрда-шаҳри Сарой умр ба cap бурдааст, Тӯхтамиш шоирро ҳамроҳи ғаниматҳои бадастовардаи худ ба ҳар тараф мебурдааст, ки ба ин гуфтаҳои шоир гувоҳй медиҳад:

Камол, имсол чанде шуд газал бар асп гуфт аксар,

Ғазалҳои сариаспӣ набошад голибан бе:у з-ин.

Ғазал дар эҷодиёти Камоли Хуҷандӣ мавқеи асосй дорад. Ҳарчанд Камоли Хуҷандӣ ба жанрҳои дигари шеърй низ даст задааст, лекин теъдоди зиёди эҷодиёти ӯро газал ташкил медиҳад. Ғазал оинаи зиндагонии ӯст. Дар ғазал шоир тамоми ормону зҳсосоти худро то вопасин лаҳзаҳои ҳаёташ баён намудааст.

Аҳволи Камол дар Сарой, зоҳиран, осудаву бофароғат мегузаштааст, зеро ӯ дар ин бора мефармояд:

Бӯстонест Сарой аз гули он рӯй, Камол,

Хуги омадй ба Сарой, эй булбули хушгӯ, бисарой.

Ба ҳамаи ин нигоҳ накарда,

Камол аз ҳиҷрон ва дурии ёру диёр танҳой мекашид.

Аз ҳамин ҷиҳат мавзӯи Ватан, ёди он ва дурй аз ёронудӯстон дар газалиёти шоир мавқеи асосиро ишгол менамоянд. У аз ҳама бештар шаҳри Табрез ва маҳаллу манзараҳои онро ёд мекунад:

Табрез маро ба ҷойи ҷои хоҳад буд,

Пайваста маро вирди забои хоҳад буд.

Камоли Хуҷандӣ баъд аз хориву зориҳо ба шаҳри Табрез баргашта, кайфияти висоли худро чунин тасвир мекунад:

Биҳамдуллаҳ, ки дигарбора руйи дустон дидам,

Чу булбул мекунам мастй, ки богу бустон дидам.

Ғазалҳои Камол дар мавзӯъҳои гуногун суруда шудаанд. Ишқу муҳаббат аз нигоҳи ӯ ҳавасу бозй набуда, чун асоси ҳастии оламу одам тасвир ёфтааст. Чунин ишқ боиси сарбаландии ҳар як инсон аст:

Ишқ дар тинати дилҳо намак аст,

Сузи огииқ, зи само то самак аст.

Маҳз ба шарофати ишқу муҳаббати поки инсонй зиндагй мазмун ва мафҳуми нав касб мекунад. Камоли Хуҷандй низ ба мисли устодони пешин ишқи заминиву инсониро васф менамояд:

Касе, к-аз ишқ давлатманд гардад,

Бияфзояд ҳазорон эьтибораш.

Набинӣ, к-аз таашшуқ булбули мает,

Яке мург асту махонӣ ҳазораил.

Мавзӯи дигари газалиёти Камоли Хуҷандӣ танқиди зулму ситами табақаи ҳоким ва насиҳати онон мебошад.

Мавзӯи дигари ғазалиёти Камоли Хуҷандӣ, ки мақоми хос дорад, тарғиби дӯстиву рафоқат ва қадри он мебошад. Камоли Хуҷандӣ дӯстиву рафоқатро дар идеали ҳар як инсон гавҳари муқаддас меҳисобад. Беҳтарин газалҳои шоир ба бузургдошти дӯстй бахшида шудаанд. Ба қавли шоир, сӯҳбати дӯст-биҳишт, ҳаёти пурфайз буда, ҳамаи онро беҳтарин неъмат барои инсон меҳисобад:

Ҳар ки дар олам кам аз як лаҳза дур аз ёр зист,

Кард нақди зиндагонӣ зоеу бисёр зист.

У шоҳонро ҳамчун василаи зулму золимй, бедодгарй ба қалам додааст:

Чй суд аз нолаву зорй бар ин дар додхоҳонро,

Ки султон ҳоли мискинони бозорй намепурсад.

Дар баробари танқид намудани табакаи синфи ҳукмрону муфтхӯрон, шоир мардумро ба саъю кӯшиш, ба омӯзиши илму ҳунар даъват менамояд. Дар ашъори шоир чунин фикру андешаҳои пешқадам ҳамчун панду андарз ифода мсгарданд:

Бжуш, то ба каф орӣ калпди ганҷи вуҷуд,

Ки бе талаб натавоп ёфт гавҳари мақсуд.

Ҳатто, дар девони шоир чанд газал Снқофпину радифи «дуст» дида мешавад, ки аз ҳусни таваҷҷӯҳи ӯ ба ин мавзӯъ шаҳодат медиҳанд.

Ҳамин тарик, тарзу услуби нигориши Камол хсле ҷолиби диққат буда, ӯро ҳамчун устоди беҳамтои газал муаррифй мекунад. Дар эҷодиёти ӯ санъатҳои гуиогупи бадей бисёр моҳирона истифода шудаанд, ки газалиёти шопрро боз ҳам барҷастатар ифода намудаанд.