Мавзӯъ: Ҳаёт ва фаъолияти Бадриддини Ҳилолӣ

Нақша:

Муқаддима

1. Мухтасари тарҷумаи ҳоли Бадриддин Ҳилолй
2. Мероси адабии шоир
3. Мундариҷаи ашьори шоир ва мавқеи панду ахлоқ дар он

Хулоса

Бадриддин Ҳилолй яке аз бузургтарин шоирони ғазалсарои охири асри XV ва аввали асри XVI буда. дар таърихи адабиёти классикии форсу тоҷик шӯҳрати бузург дорад. Ҳилолй солҳои 70- уми асри XV дар Астаробод ба дунё омадааст. Ҳилолӣ тахаллуси шоирии Бадриддин мебошад. Бадриддин Ҳилолй баъди таҳсилоти ибтидой барои такмили илму дониши хеш ба маркази илмию мадании ҳамонвақта – шаҳри Ҳирот меравад. У дар шаҳри Хдрот ба дидори шоирон ва олимони бузурги замони худ-Ҷомию Навой мушарраф мегардад. Алишери Навой малакаву истеъдоди Хдлолиро ба назар гирифта, барои такмил додани дониши ӯ маслиҳат медиҳад. Алишери Навой дар бораи истеъдоди Ҳилолӣ сухан ронда, чунин гуфтааст: «Нияти ходан дорад, умед аст, ки дар оянда тавфиқ меёбад». Навой қувваи хуби ҳофиза ва табъи баланду равони Ҳилолиро пай бурда, пайваста ӯро зери назорат ва тарбияи худ мегирифтаасг. Бадриддин дар мадрасаҳои шаҳри XjwpoT таҳсили илм намуда, дар маҳфилҳои илмиву адабй иштирок мекард. Мероси адабии классикони адабиёти форсу тоҷикро ҳамеша мутолиа ва таҳлилу баррасй намуда, маҳорати шоирии худро пайваста сайқал медод. Дар муҳити илмиву адабии шаҳри Ҳирот Ҳилолӣ дар паноҳи Ҷомию Навой тавассути омӯзиши илму маърифат, таҷрибаи зиндагй, фазлу дониш ва эҷодиёти худро рӯз ба рӯз ривоҷу равнақ медод.

Мероси адабии Ҳилолӣ рангин буда, аз як девони газалиёт ва се маснавй иборат аст. Фаъолияти адабии ӯ аз сурудани газал шурӯъ шудааст. Ӯ аз аввал то ба охири умри хеш газал гуфтааст. Аз рӯйи ақидаи Сайд Нафисй «Беҳтарин шоири газалсарои рӯзгори худ буд». Ҳатто, газалҳои сурудаи Ҳилолй, ба қавле, ба Алишер Навой багоят писанд омадааст. Навой пас аз шунидани газали «Чунон аз по фиганд имрӯзам он рафтору қомат ҳам» комил будани газали уро пай бурда, тахаллуси Бадриддинро «Хдлолй» не, балки «Бадрй» меномад. Худи Бадриддин Ҳилолй

низ жанри газалро аз дигар навъҳои шеър болову муқаддамтар мегузорад. У дар ҷое ба ҳарифони худ чунин мегӯяд:

Нақди гапҷинаи сухан газал аст,

Шукри борй, ки наши ман газал аст.

Он ки назми газал тавонад гуфт,

Маснавиро ну дурр тавонад суфт.

Ҳилолӣ девони газалиёташро худаш тартиб додааст. Девони ғазалиёти Ҳилолй аз ҷиҳати мазмун ва мундариҷаи худ мухталиф аст. Ҳатто, дар баъзе ғазалҳояш ба таври ошкоро ин розу ниёз- дарди ишқи худро, ки тамоми ҳаёту фаъолияти адабии ӯро фаро гирифтааст, хуб тасвир мекунад:

Кори мая аз ҷумпаи олам ҳалшн ишқ асту бас,

Оламе дорам, ки дар олам надорад ҳеҷ кас.

Бадриддин Ҳилолй ҳамеша гами осоишу беҳбудии халқи бечораро мехӯрд. Аз ин рӯ, шоир, дар осори гуногуни худ муроду мақсади осоиши халқу мамлакат зулму золимй ва золимони замонаро таргиб намуда, панду андарз медиҳад, ки онҳо ба халқи заҳматкаш ранҷу ситам накунанд ва оини некиву накукориро пешаи худ қарор диҳанд:

Ситамгоро, ба эҳсон ху накардй,

Ҳама бад кардию некй накардй.

Вале, гуфтан лозим аст, ки панду андарзҳои шоир ба золимону ҷафокорони замон асар намекард. Ба ҷафокорону золимон дарси вафодориро таргибу ташвиқ мекунад:

Ҷафокоро, вафодорӣ биёмуз!

Зи ёрон шеваи ёрй биёмуз!

Тарще xytumap аз меҳру вафо нест,

Вале, афсус, к-он дар аҳди мо нест!.

Баъди ҳамаи ин, мардиву ҷавонмардй ва шуҷоатро ситоиш менамояд:

Далерй кун, ки майдон аз далер аспъ

Агар рубаҳ далер афтод, тер аст.

Агар сад бор зери санг боьий,

Аз он беҳтар, ки зери нанг боши.

Дар ҳақиқат, Ҳилолй барои ҳамин ғояҳои олии инсондӯстиаш имрӯз хамчун як шоири инсондӯсти барҷастаи замони худ шинохтаву эътироф шудааст. Зеро фикру андешаҳои ахлоқии Ҳилолй дар рушду такомули маънавии ҷомеаи имрӯзаи мо арзиши басо бузург доранд.