Якчанд навъи муайянкунандаи турист вуҷуд дорад, ки аз рӯи аснодҳои меъёрӣ ва манфиатҳои иқтисодии давлат, ҷиҳати мутааллиқ будан ба ин ё он соҳа, ҷудо мешавад. То ҳанӯз турист ифодаи комили худро пайдо накардааст, зеро то ҳоло коршиносон ба мафҳуми мазкур ифодаҳои гуногунро марбут медонанд.

Аввалин маротиба мафҳуми турист соли 1937 аз ҷониби кумитаи махсуси коршиносон оид ба масъалаҳои омори лигаи Миллатҳо матраҳ шудааст.

Туристон чунин хусусиятҳоро доро мебошанд:

— ҳаракат;

— омадан ба ҷои муваққатӣ дар вақти муайян;

— фориғ будан аз макони кори доимӣ;

— берун аз ҷои муқимии зист дар муддатҳои гуногун ва ғайра.

Таҳлили мушаххаси мафҳуми туристро Д. Фрехтлинг додаст. Дар натиҷа ӯ чор хусусияти асосии туристро ҷудо намудааст, ба монанди: мақсади сафар; намуди истифодаи воситаи нақлиёт; муддати будубош ва гузашти фосилаҳо.

Тибқи тавсифи ТУТ СММ ба категорияи туристон аъзои сарнишинони ҳавопаймоҳои хориҷӣ ва киштиҳои баҳрию уқёнусӣ, ки дар мамлакати дигар муддати на камтар аз як шаб дар воситаҳои ҷойгиркунонӣ боқӣ мемонанд, шомиланд. Инчунин нафароне, ки ба шакли транзитӣ аз як кишвар ба кишвари дигар тавассути мамлакати мобайнӣ бо таваққуфи камтар аз як шабонарӯз мегузаранд, ба саёҳатчӣ шомил мебошанд. Дар расми зер таснифоти ашхосони сайркунанда тибқи тавсили ТУТ СММ омадааст.

Бояд қайд намуд, ки ба категорияи саёҳатчиён бе назардошти омор аз поён:

— ашхосе, ки аз ҳудуди макони зисти доимиашон барои зист ва фаъолияти худ дигар кишварро интихоб менамоянд, ё дорои душаҳрвандианд;

— ашхоси бе ҷои зисти доимӣ ва кӯчманчиён;

— гурезагони изборӣ;

— ашхосе, ки бо мақсади дарёфти маблағ ба дигар ҷой сафар менамоянд;

— намояндагони сохторҳои дипломатӣ;

— низомиёне, ки бе мақсади хизмати ҳарбӣ бо аъзоёни хонаводаашон бо фармоиш ба дигар макон сафар мекунанд;

-муҳоҷирони ғайри қонунӣ;
— маҳбусоне, ки аз як кишвар ба ватанашон интиқол дода мешаванд;

— сарнишинони воситаҳои гуногуни нақлиёт, ки дар ҷои ташрифотӣ қарор мегиранд ва ғайра.

Туристон аз рӯи хусусиятҳои типолагӣ ба ду гурӯҳ, яъне байналмилалӣ ва дохили ҷудо карда мешаванд.

Туристи байналмилалӣ — саёҳатчие, ки дар муддати на зиёда аз 12 моҳ ба мамлакати дигар, яъне берун аз макони зисти доимӣ ташриф меорад. Мақсади асосии ӯ на ба даст овардани манфиат, балки қонеъкунонии талаботҳои маънавию ҷаҳонбинӣ мебошад.

Туристи дохилӣ – муайян намудани ин ашхосон нисбатан мураккабтар аст. То ҳанӯз коршиносони ТУТ СММ доир ба ин масъала нуқтаи назари муайян надоранд.

Дар бархе кишварҳо ба туристи дохилӣ ифодаи ба худ хос додаанд. Комиссия оид ба захираҳои миллии туристии ТУТ СММ туристи дохилиро ҳамчун ашхосе, ки зисти доимии худро ба мақсади сайр дар масоҳати на камтар аз 80,5, ки (50 мил) тарк менамояд. Ин гуна сафар дар худ мақсадҳои гуногун, яъне сафарҳои касбӣ, фароғати, хусусӣ ва дигарҳоро таҷассум менамоянд дохил кардааст.

Н.И. Кабушкин ва Н.И. Дурович туристи дохилиро чунин маънидод намудаанд: «Туристи дохили ин нафарест, ки аз муҳити зисти доимии хеш дар муддати на зиёда аз 12 моҳ берун мешаванд, вале ҳудуди кишварро тарк менамоянд».

Ҳамаи туристонро аз рӯи нишонаҳои зерин: вобаста ба фаъолии онҳо ва сабки ҳаёт, таснифот намудаанд. Аслан туристонро аз рӯи фаъолияташон ҳангоми рухсатии меҳнатӣ ба гурӯҳҳо ҷудо менамоянд.¹

Дӯстдорони истироҳати ором. Намояндагони он бо мақсади берун шудан аз асабонияти ҳаррӯза ба муҳити орому осуда сафар менамоянд.

Дӯстдорони лаззат. Ин гурӯҳи туристоне мебошанд, ки дар ҷустуҷӯи навоварӣ буда, лаззатҳои гуногуну фазои дунявиро меписанданд.[1]

Дӯстдорони истироҳати фаъол. Ин тоифа туристон табиатро дӯст медоранд ва барои ҷисми худ захмати фаъолро раво мебинанд. Аслан рекреантҳоро ба ин гурӯҳ шомил менамоянд. Рухсатии меҳнатии онҳо хусусияти талаботӣ низ дорад (сайругашт дар ҳавои тозаро меписанданд) ҳаводорони истироҳати варзишӣ.

Ин гуна туристон диққати худро бештар ба мусобиқаҳои варзишӣ равона намуда, барои онҳо варзиш ниҳоят муҳим аст ва варзиш ҳамчун восилаи саргармӣ аст.

Иштироккунандагон бо мақсади омӯзиш ва ҷаҳонбинӣ. Ин гуна туристон барои баланд бардоштани донишомӯзии худ фарҳанг, табиат, таърих, урфу одат, расму оин ва ғ машғуланд.

Ҳаводорони саргузаштҳо. Таваккал (риск)-ро дӯст медоранд, яъне нафароне, ки дар ҷустуҷӯи таассуротҳои ғайримуқаррарианд. Барои онҳо муҳим он аст, ки эҳсосоти таваккалиро ба худашон чӣ гуна қабул менамоянд.

Вобаста аз мақсадҳои тадқиқоти типологияи гуногуни туристонро ҷудо намудан мумкин аст. Яке аз паҳншудатарин хелбандиро коршиноси олмонӣ Г.Ган, аст, ки мувофиқ ба он туристон ба чунин хелҳо ҷудо мешаванд.

S-тин (олмонӣ. Sonne, Sand, See-офтоб, соҳили регӣ, баҳр). Истирохаткунандагони ғайрифаъоле, ки истироҳати лаби баҳру осоишгоҳро меписанданд ва дар ин асно муошират бо ашхосони хуштабъро низ қабул доранд.

F-mun (олмонӣ Ferme und Feiertorientierter Ereiebisur Lauber — шахси мушаххасе, ки сафарҳои дарозмуҳлати романтикиро дӯст медоранд. Ба ин гуна ТИП афроде мансубанд, ки муддати сафарашон дурудароз аст ва бештари вақташонро дар соҳил (пляж) мегузаронанд.

W-1-mun. ( олмонӣ Wold und) Wanderorien tiert — дӯстдорони гаштугузор дар ҷангал ва сайру гашт дар ҳудуди он.

Ин гуна туристон сайругашт, истироҳати фаъол ва пиёдагардиро дӯст медоранд. Яке аз хусусияти ин гуна туристон он аст, ки фаъолияти ҷисмонӣ дар ҳавои тозаро новобаста аз боду ҳаво меписанданд. Кӯшиш менамоянд, ҳолати ҷисмонии худро нигоҳ доранд, аммо ба варзиши касбӣ шуғл намеварзанд.

W-2-mun. Ин гуна ашхос варзишгар ба ҳисоб мераванд. Бештар ҳаракатҳои ҷисмонӣ — экстремалиро ба худ раво мебинанд. Ҳангоми интихоби шуғли туристӣ бештар кӯҳнавардӣ, шиноварӣ дар дарёҳои кӯҳӣ, делтоплан ва ғайраро дӯст медоранд. Ба ин гуна туристон тамошои манзараҳои табиат, шиносоӣ бо фарҳангу таърих дуюмдараҷа ба ҳисоб меравад.

А-mun (олмонии bilding undbesichligung – омӯзишӣ ва тамошои мавзеҳои тамошобоб). Ин гуна туристони ҷустуҷӯгар ба 3 гурӯҳ ҷудо мешаванд:

— «экспертҳо (таҳлилгарон) »-ҷамъовардагони ашё (колексионерҳо), ки аз ҷойҳои тамошобоб дидан ба амал меоранд;

— «эҳсосотӣ» — алоқамандони фарҳанг ва табиат;

— «мутахассисон». Ин гуна туристон дониши худро асосан дар самти фарҳанг, таърих, саноат ва ғайра сайқал медиҳанд.

Мақсадҳо ва моҳияти туристон. Дар ин бахш якчанд мақсад ва моҳияти ҷалби туристони хориҷиро таҳлил бояд намуд.

Коршиносон чунин моҳиятҳои асосиро нишон додаанд:

— омӯзиш ва шиносоӣ бо фарҳанги навин, тарзи зиндагӣ ва расму оин;

— пайдо кардани ошноӣ бо марказҳои фароғатӣ, ҳаёти шабонаи шаҳр, имконияти дидан аз тарабхонаҳои хуб, дискотекаҳо ва дигар муассисаҳои дилхушӣ;

— имконияти будан дар тарзи дигари ҳаёт, озодона харҷ намудани маблағ, ки муҳлати дуру дароз ҷамъ шудааст;

— табдили шароити зист, осудагӣ ва истироҳат;

— боздид аз театрҳо, ширкат дар фестивалҳо ва намоишҳо;

— мулоқот бо одамони наҷиб;

— омӯзиши шароит барои пешбурди тиҷорат дар кишвари маҳсубшуда;

— хариди армуғон ва тӯҳфаҳо;

— истироҳат дар соҳили баҳр, варзиш, варзиши зимистона;

— табобат ва мақсадҳои солимгардонӣ;

— мақсадҳои динӣ, аёдат;

— вохӯри бо пайвандон ва дӯстон.

Ҳуқуқ ва уҳдадориҳо. Ҳангоми омодагии турист ба сафар ва дар вақти ҳаракат инчунин ҳаракати транзитӣ, турист ҳуқуқ дорад:

— ба гирифтани иттилооти зарурӣ ва ҳақиқӣ оид ба қоидаҳои вуруд ба кишвар ба ҷои истиқоматии мувақатӣ;

* оид ба анъанаҳои мардуми маҳаллӣ;

* расму оинҳои динӣ, оромгоҳҳо;

* ёдгориҳои табиӣ, таърихӣ, фарҳангӣ ва дигар объектҳои туристии тамошобоб, ки зери ҳифзи махсус қарор дорад;

* ҳолати муҳити атроф.

— озодии ҳаракат, дастрасии захираҳои туристӣ бо назардошти меъёрҳои маҳдудшудаи кишвар;

— таъмини бехатарии шахсӣ, ҳуқуқҳои истеъмолӣ ва ҳифзи моликияти ӯ;

— инчунин бемамониат гирифтани ёрии таъҷилии тиббӣ;

— ҷуброни хисорот ҳангоми зиёни маънавӣ дар ҳолатҳое, ки шарти қарордод иҷро мегардад. Хариду фурӯши маҳсулоти туристӣ аз ҷониби туроператорон ё туристон тибқи қонуни содиршуда;

— дастрасии бемамоният ба воситаҳои алоқа.

Уҳдадориҳои турист:

• Риояи қонунҳои мамлакат ё маҳалли ташрифотӣ;
• Эҳтироми оинҳо ва анъанаҳои маҳаллӣ;
• Нигоҳдорӣ ва ҳифзи муҳити табиии атроф ва ёдгориҳои табиӣ, таърихӣ ва фарҳангии кишвар;
• Риояи қоидаҳои вурудӣ ба кишвар ва хуруҷ аз он, инчунин дар кишварҳои транзитӣ;
• Ҳангоми сафар риояи бехатарии шахсӣ ва молу мулки худ.
  

  ---