Сабабҳо ва шаклҳои иштироки давлат дар танзимнамоии иқтисодиёт

Дар мавзӯҳои дар боло зикргардида мо оид ба кумаки давлат ба шаҳрвандони камбизоат, фаъолона ширкат варзидани он дар ҳалли му­ амоҳои иқтисодӣ, рушди соҳибкорӣ, танзими бозор фаъолияти босамар доштани давлатро дарк намудем. Аммо вазифаҳои воқеии давлат аз ин ҳам васеътар мебошанд. Ин мавзӯъ доимо дар мадди назари шаҳрвандон ва иқтисодчиён қарор дошта, баҳснок ба ҳисоб меравад. Барои муайян кардани ин сабабҳои иштироки давлатро дар танзимнамоии иқтисодиёт, роҳҳои ҳалли муаммоҳои ҷойдошта ва нақши онро дар иқтисодиёт бояд пурра таҳлил намоем.

Чӣ гуна шароитҳо лозиманд, ки ҳар як давлат ва шаҳрвандонаш со­ ҳиби хоҷагидории самаранок бошанд? Ба ин савол Адам Смит (1723– 1790), ки яке аз бузургтарин намояндагони иқтисоди сиёсии классикӣ мебошад, чунин мегӯяд: «Барои давлатро аз зинаи поёнӣ ба зинаи болои рушди хоҷагидорӣ баровардан танҳо сулҳ, ва инчунин, андозҳои сабуку тоқатпазир дар идоракунӣ лозиманд, боқӣ худ ҷо ба ҷо хоҳад шуд». Аз на­ зари дигар, давлат набояд ба фаъолияти хоҷагидории шаҳрвандон халал расонад, балки ҳуқуқҳои онҳоро бояд ҳимоя карда, фазои кориро барои онҳо муҳайё намояд ва онҳоро аз душманони берунӣ ҳифз кунад.

Дар маҷмӯъ инро озодии иқтисодӣ меноманд, ки дар асоси он са­ надҳои меъёрӣ ва ҳуқуқӣ ба роҳ мондани фаъолияти озодонаи шаҳрван­ донро таъмин мекунад. Дар иртибот бо ин давлат – сохтори сиёсию ҳукмрон ва назорату таъминкунандаи ҳаёти орому осоиштаи мардум мебошад. Аз назари таърих бармеояд, ки пайдоиши давлат ба замонҳои хеле қадим мансуб аст. Мувофиқи далелҳо давлат ҳамчун сохтори зери итоат нигоҳдорандаи мардум ҳанӯз дар зинаҳои болоии даврони қаби­ лагии инсоният арзи вуҷуд кардааст. Пешрафти минбаъдаи қувваҳои истеҳсолкунандаи ҷомеа боиси миқёсан васеву калон гардидани давлат мегардад.

Дахолати давлат ба иқтисодиёт асосан ба воситаи сиёсати иқтисо­ дӣ ба роҳ монда мешавад. Давлат барои ин фишангҳои иқтисодиро ис­ тифода намуда, усул ва услубҳои ташкили ҳаёти иқтисодӣ ва таркиби онро муайян мекунад. Он ҳимоятгари моликият, манфиатҳои субъектҳо ва агентҳои иктисодӣ буда, имконият медиҳад, ки мақсадҳои иқтисодии онҳо дар амал тадбиқ карда шаванд. Давлат ба воситаи «дастҳои ноаён» қонунҳои иқтисодиро дар амал тадбиқ менамояд.

Давлат фақат масрафи нигоҳ доштани соҳаҳои ғайриистеҳсолӣ, соҳаҳои иҷтимоӣ ва зербинои иқтисодию иҷтимоӣ (сохтани роҳҳо, 110

фурудгоҳҳо, шабакаҳои алоқа, нақлиёт, барқ, илм, фарҳанг, мудофиа, маориф…)­ро ба уҳда мегирад.