Қасидаи «Шикоят аз пирӣ»-и устод Абўабдуллоҳи Рўдакӣ

Нақша:

Муқаддима

1. Маълумоти мухтасар доир ба ҳолу аҳволи шоир

2. Мавзўи қасидаи «Шикоят аз пирӣ»

Хулоса

Устод Рўдакӣ бо хизмати илмиву адабӣ ва мақому манзалати таърихии худ на танҳо асоси адабиёти тоҷикро гузошт, балки появу асоси адабиёти тамоми форсизабонони чаҳонро тарҳрезӣ кардааст.

Бинобар ин Абўабдуллоҳи Рўдакиро тамоми форсизабонони дунё дар ҳақиқат чун поягузори адабиёти худ мешиносанду эътироф менамоянд.

Абўабдуллоҳи Рўдакӣ соли 858 дар деҳаи Панҷруди ноҳияи Панҷакенти имрўза ба дунё омадааст. Номи аслии ў Ҷаъфар буда, дар андак замон ба дараҷаи бузургтарин мардони номвари ҷаҳонӣ шинохта шуд. Абўабдуллоҳ номи эҳтиромии ўст. Аз гуфтаи баъзе сарчашмаҳо маълум мегардад, ки Рўдакӣ дар бачагӣ саводи комил бароварда, ҳанўз аз синни ҳаштсолагӣ шеърҳои баландмазмун эҷод мекардааст. Ў дар мадрасаи шаҳри Самарқанд таҳсил намуда, илми балоғат, луғат, ҳикмат, таърих, риёзиёт ва нуҷумро ба дараҷаи олӣ аз худ намудааст. Баъдтар ба шаҳри Бухоро омада, дар дарбори Сомониён хизмат намудааст. Рўдакӣ пас аз гирудорҳои рўзгор боз ба деҳаи худ баргашт. Баъди се соли бозгашт, яъне соли 941 шоир аз олам даргузашт. Мероси адабии шоир бою рангин мебошад. Аз Рўдакӣ ба мо асарҳои зиёде аз қабили: «Калила ва Димна», «Синдбоднома», маснавии «Даврони офтоб», қасидаҳои «Модари май» ва «Шикоят аз пирӣ» боқӣ мондааст. Қасидаи «Шикоят аз пирӣ» дорои 34 байт буда, аз нигоҳи мавзўъ шарҳиҳолӣ мебошад ва   дар айёми пириву рўзҳои сахти шоир эҷод гардидааст. Дар қасида шоир лаҳзаҳои муҳимтарини рўзгори худ ва пастию баландиҳои онро ба ёд овардааст. Устод Рўдакӣ ҳаёти гузаштаи ширини афсонавӣ ва рўзгори ҳозираи талхи воқеии худро як-як пеши назар оварда, аз онҳо ёд мекунад.

Қасидаи «Шикоят аз пирӣ» аз нигоҳи устухонбандӣ ба панҷ қисмат ҷудо карда шудааст. Аз рўйи гуфтаи шоир фалокате ба сараш меояд ва аз таъсири он дандонҳояш мерезанд. Дар ҳамин ҷо тасвири ин манзараро бо ҳамагуна санъатҳои рўзгор вобаста медонад:

Маро бисуду фурў рехт ҳар чӣ дандон буд,

Набуд дандон, ло бал чароғи тобон буд.

Сапеду симзада буду дурру марҷон буд,

Ситораи саҳарӣ буду қатраборон буд.

Яке намонд кунун з-он ҳама, бисуду бирехт,

Чӣ наҳс буд? Ҳамоно, ки наҳси Кайвон буд.

На наҳси Кайвон буду на рўзгори дароз,

Чӣ буд? Ман бигўям: қазои Яздон буд.

Баъдан, шоир масъалаи ҳамеша дар ҳаракат будани одаму оламро ба қалам медиҳад. Рўдакӣ баъди омўхтани олами воқеӣ ба хулосае омадааст, ки олами моддӣ якранг набуда, ҳамеша дар гардиш аст.

Ҷаҳон ҳамеша чу чашмест, гирд гардон аст,

Ҳамеша то бувад оин-ш гирдгардон буд.

Сониян, дар қисмати сеюми қасида, саргузашти шахсии худи шоир нақл карда мешавад. Ў дар ин қисмат аз ҷавониву зебоии худ меболад. Дили шоир хазинаи ганҷи сухан буд, дар шеъру шоирӣ ном баровардааст, ҳамеша шоду хурсанду ғаму андўҳро намедонист.

Дилам хазонаи пурганҷ буду ганҷи сухан,

Нишони номаи мо мўҳру  шеър унвон буд.

Ҳамеша шоду надонистаме, ки ғам чӣ бувад,

Дилам нишоту тарабро фарохмайдон буд.

Қисмати чаҳоруми қасида мақому манзалати шоирӣ ва обрўву эътибори шоирро дар дарбори Сомониён фаро гирифтааст. Дар ин қисмат шоир ҳаёти гузаштаи худро бо оҳанги ғамангез таҳлилу баррасӣ менамояд. Ў ба дараҷаи султони шоирон расида, шоири Хуросон ва пешвои мирон будани худро чунин таъкид мекунад:

Шуд он замона, ки мўяш ба сони қатрон буд,

Шуд он замона, ки рўяш ба сони дебо буд.

Шуд он замона, ки ў шод буду хуррам буд,

Нишоти ў ба фузун буду ғам ба нуқсон буд.

Шуд он замона, ки шеъраш ҳама ҷаҳон бишнуфт,

Шуд он замона, ки ў шоири Хуросон буд.

Қисмати панҷуми асар танҳо аз байте иборат аст, ки ифодакунандаи азобу кулфатҳои шоир будааст:

Кунун замона дигар гашту ман дигар гаштам,

Асо биёр, ки вақти асою анбон буд.

Ҳамин тариқ, Рўдакӣ аввалин устоди суханест, ки аз таҷрибаи рўзгор ҳарф задааст. Ў дар ин соҳа муаллиме будааст, ки ҳама бояд аз ў дарси ибрат мегирифтанд.

Гуфтан бамаврид аст, ки мактаби ахлоқии шоир барои ҳамаи шоирону адибони баъдина мақбул гардида, то имрўз низ аҳамияти пандомези худро аз даст надодааст. Эътибори устод Рўдакӣ дар қаламрави форсизабонони ҷаҳон беназир мебошад.