Нуқра

Тибқи конҳои кашфшудаи нуқра, Тоҷикистон дар Осиёи Марказӣ мавқеи пешоҳангро ишғол мекунад. Дар аксари конҳо нуқра бо сурб ва ҳам маъдани сурб ва руҳ пайвастааст. Конҳои муҳимтарини аллакай кашфшудаи нуқра дар шимоли Тоҷикистон дар минтақаҳои маъдани «Олтинтопкан» ва «Қарамазори марказӣ» ҷойгир шудаанд. Инҳо ҷойҳое мебошанд, ки саноати кӯҳӣ бештар рушд ёфтааст. То ба наздикӣ дар ин минтақа маъмурияти истихроҷи маъдан вуҷуд дошт, ки ба истихроҷи конҳои сурб ва руҳ «Олтинтопкан» ва «Пайбулоқ» машғул буд. Консентрати маъдани нимқимматбаҳо, ки дар онҳо унсурҳои дигари таркибӣ ба монанди висмут, кадмий, индий, нуқра ва дигар моддаҳо мавҷуданд, ба комбинати кӯҳӣ ва металлургии «Алмалик» -и Ҷумҳурии Ӯзбекистон интиқол меёфтанд. Дар айни замон тамоми корҳои геологӣ дар майдони кони «Олтинтопкан» қатъ карда шудааст. Дар ин минтақа, тибқи маълумоти Кумитаи давлатии канданиҳои фоиданоки ИҶШС, дар кони маъдании «Конимансури шарқӣ» комбинати истихроҷ ва коркарди «Адрасмон» (қаблан комбинати коркарди сурб ва руҳ) фаъолият мекунад. То соли 1997 маъданҳои мис ва висмут ва сурбу нуқра дар корхонаи маъдантозакунии ин комбинат коркард мешуданд ва консентратҳои он ба корхонаҳои коркарди ИДМ, аз ҷумла ба заводи сурб дар Чимкент (Қазоқистон) интиқол меёфтанд. Дар натиҷаи таҷдиди техникӣ корхонаи мазкур имкон хоҳад дошт, ки тибқи ҳисобҳои пешакӣ ҳамасола аз кони «Конимансур» зиёда аз 600 ҳазор тонна маъданро коркард кунад.

Дар солҳои охир ба корхона муяссар нашуд, ки ба ҳадафҳои банақшагирифташудааш ноил гардад ва  бо сабаби набудани сармояи корӣ аз фаъолият бозмонд, гарчанде ки корхонаи истихроҷ ва коркарди «Адрасмон» дар мавзеъи конҳои калони ашёи хоми сурб-руҳ, сурб ва нуқра, висмуту мис ва мис ҷойгиранд. Ин ба бузургтарин ширкати маъдантозакунӣ имконият медиҳад, ки тӯли даҳсолаҳо мунтазам фаъолият кунад. Дар наздикии бевоситаи ин конҳо кони бузургтарини нуқра «Конимансури калон» ба таври васеъ омӯхта шудааст. Соли 1988 дар асоси ҳисоби захираҳои мавҷудаи ин кон ва тибқи асосноккунии техникию иқтисодии анҷомшуда сохтмони корхонаи маъдантозакунӣ бо иқтидори истихроҷи солона 15 миллион тонна маъдан ба нақша гирифта шудааст. Дар баробари садҳо тонна нуқра инчунин метавон миқдори зиёди сурб, руҳ, оксиди сулфур, масолеҳи сохтмонӣ ва дигар моддаҳои ҳамроҳро истихроҷ кард. Баъди пошхӯрии ИҶШС истихроҷи дар ин кон ба муддати номуайян ба таъхир гузошта шуд.

Илова ба ин объектҳо таҳқиқи пешакии ду кони дигари маъданҳои нуқра идома дорад. Инҳо кони «Акҷилга» дар Помир мебошад, ки дар таркиби як тонна маъдансадҳо грамм нуқра  дорад, мисли кони «Мирхант». Ин кон аз кони тиллои «Тарор» дар масофаи  наздик ҷойгир буда, шароити мусоиди техникии истихроҷи маъданро фароҳам меорад ва азхудкунии ин конҳо Тоҷикистонро метавонад ба яке аз истеҳсолкунандагони пешоҳанги нуқра табдил диҳад.Бо истихроҷи солонаи 50 тонна нуқра, захираҳои «Конимансури Калон» барои 150 сол кофӣ хоҳад буд.

Соли 2015 дар шаҳри Истиқлол аз ҷониби сармоягузорони хориҷиву ватанӣ бо харҷи 16 миллион сомонӣ корхонаи «Нуқрафом» барои коркарди партовҳои маъдани нуқраи кони «Канҷол» бо иқтидори коркарди 40 ҳазор тонна партови маъдани нуқрадор ё баробари 2 тонна нуқра дар як сол бунёд гардида буд.

Нуқра пас аз тилло дуввумин воситаи муҳимтарини сармоягузорӣ ба металлҳои қиматбаҳо мебошад. Дар бозорҳои ҷаҳонӣ, нархи нуқра имрӯз тоҷиронро ҷалб мекунад, ки одатан ин метали қиматбаҳоро барои нигоҳ доштани дороиҳояшон дар давраи ноустуворӣ дар иқтисоди ҷаҳонӣ ва бозорҳои молиявӣ истифода мебаранд. Илова бар ин арзиши нуқра имрӯз ба соҳаи саноат низ таъсир мерасонад, зеро ин металли қиматбаҳо дар истеҳсоли гурӯҳҳои гуногуни саноатии молҳо ва дар соҳаҳои технологияи баланд фаъолона истифода мешавад.

Ин металли қиматбаҳо барои инсоният дар тӯли асрҳо маълум аст. Зарфҳо, силоҳҳо, ҷавоҳирот, ашёҳои ороишӣ ва ғайра дар замонҳои гуногун аз нуқра сохта мешуд. Дар ҷаҳони муосир, он дар саноати заргарӣ ва инчунин соҳаи тиб ва дорусозӣ васеъ истифода мешавад.

Нуқра ва дору ҳанӯз дар замонҳои қадим бо ҳам иртибот доштанд. Металли қиматбаҳо ҳамчун дезинфексия барои безараргардонии об истифода мешуд. Инчунин барои осоиши захмҳои сухтагӣ ва захмҳои берунӣ аз коғази антибактериалии бо нитрати нуқра сиғкардашуда истифода мешавад. Баъзе намудҳои протезҳо аз хӯлаҳои ин металл сохта мешаванд.

Нуқра дорои хосиятҳои беназир аст. Масалан, он гематомаро ҷаббида, инчунин барои барқарорсозии кори узвҳои дарунӣ мусоидат мекунад. Зарринҳои металлӣ метавонанд кори рӯда ва кавитатсияро беҳтар кунанд. Инчунин дар соҳаи дорусозӣ миқдори зиёди доруҳое истеҳсол карда мешаванд, ки дорои нуқраи коллоидӣ мебошанд