Ҳаёт ва фаъолияти Низомии Арўзии Самарқандӣ

Нақша:

Муқаддима

1.Ҳолу аҳволи шоир

2. Эҷодиёти шоир

Хулоса

Низомии Арўзии Самарқандӣ аз шоирону нависандагон ва олимони барҷастаи асри XII ба ҳисоб меравад. Низомии Арўзӣ дар охири асри XI дар шаҳри бостонии Самарқанд ба дунё омадааст. Ў дар соҳаи шеъру адаби форсӣ малакаву истеъдоди беандозае доштааст. Ба ғайр аз ин дар илмҳои тиб ва нуҷум низ моҳир будааст. Аз сабаби он ки илми арўзро хуб медонист, бо унвони Арўзӣ низ маълуму машҳур шуда будааст.

Ў маълумоти ибтидоии маъмулиро дар мактабу мадрасаҳои замони худ гирифтааст. Шоир аз хурдӣ ба адабиёт шавқу ҳаваси зиёд дошта, доир ба ҳаёту фаъолияти бузургони шеъру адаби форсии тоҷикӣ нақлу ривоятҳоро аз бар менамуд. Махсусан ҳолу аҳвол ва фаъолияти адабии устод Рўдакӣ, Фирдавсӣ ва Абўалӣ ибни Сино ўро ба шавқ меовард.

Солҳои 1111-1120 ба сафари шаҳрҳои Самарқанд ва вилоятҳои гуногуни Хуросон баромадааст. Ҳангоми сафарҳои худ ў бо Умари Хайём вохўрдааст. Қабри Фирдавсиро зиёрат намудааст. Низомии Арўзии Самарқандӣ соли 1174 аз олам гузаштааст.

Аз шоир ба мо асаре бо номи «Чаҳор мақола» боқӣ мондааст. Ин асар яке аз намунаҳои барҷастаи насри бадеии тоҷикӣ ба шумор меравад. Номи аслии асар «Маҷмаъулнаводир», яъне маҷмўаи воқеаҳои аҷоибу нодир буда, ба сабаби он ки аз чаҳор мақола иборат будааст, онро «Чаҳор мақола» ном бурдаанд.

Низомии Арўзии Самарқандӣ «Чаҳор мақола»-и худро соли 1157 дар Бомиён эҷод намудааст. «Чаҳор мақола» ба яке аз ҳокимзодаҳои ғўрӣ Абулҳасан Алӣ ибни Фахриддин Масъуд, ки шоир ба тарбияи он машғул буд, навишта шудааст.

«Чаҳор мақола» аз ҳамин сабаб оҳанги панду насиҳатӣ дорад.

«Чаҳор мақола» ба ғайр аз муқаддима боз аз чаҳор бахш иборат аст, ки ҳар қисмро шоир мақола номидааст. Шоир чунин фикру андеша дорад, ки дар ҳар давру замон ҳокимони давр ба маслиҳату машварат ва кўмаки ақлу хиради чор тоифаи зиёиён-дабирон, шоирон, мунаҷҷимон ва табибон эҳтиёҷ доранд.

Дар «Чаҳор мақола» шоир дар бораи поксиратӣ, некўахлоқии донишмандону шоирону адибон суханронӣ карда, аз аҳли илму адаб ҳимоят мекунад.

«Чаҳор мақола» аз бахшҳои зерин иборат аст: мақолаи аввал «Дар моҳияти дабирӣ ва кайфияти дабири комил ва он чӣ тааллуқ бад-ин дорад», мақолаи дуввум «Дар моҳияти илми нуҷум», мақолаи сеюм «Дар моҳияти илми шеър ва салоҳияти шоир», мақолаи чаҳорум «Дар моҳияти илми тиб ва ҳидояти табиб».

Шоир нақлу ривоятҳои худро бо овардани ҳикоятҳои таърихӣ асоснок мегардонад. Низомии Арўзӣ ба шоиру қувваи шеър эътиқоди бузург дошт. Ў боварӣ дорад, ки шоир бо қувваи шеър метавонад маънӣ ва тахайюли худро сайқал диҳад. Шоир тарбияи ҷавонони боистеъдодро фарз мешуморад.

Таъкид намудан лозим аст, ки асари мазкур дорои аҳамияти таърихӣ буда, шоирону нависандагон ҳикоятҳои таърихии онро ҳангоми таълифи асарҳояшон истифода бурдаанд.

«Чаҳор мақола» ба забонҳои англисӣ ва русӣ тарҷумаву нашр шудааст. «Чаҳор мақола» асари барҷаста буда, хазинаи адабиёти классикии моро боз ҳам бою ғанӣ намудааст.