Мавзӯъ: Ҳаёт ва фаъолияти Муҳаммад Сиддиқи Ҳайрат

Нақша:

1. Мухтасари ҳаёти шоир
2. Мероси адабии шоир
3. Мӯҳтавои мавзӯъҳои ашъори шоир

 Хулоса

Ҳайрат яке аз намояндагони бузурги адабиёти нимаи дуюми асри XIX маҳсуб мешавад. Муҳаммад Сиддиқи Ҳайрат соли 1878 дар шаҳри Бухоро дар оилаи муллой камбағал ба дунё омадааст. Тавре аз сарчашмаҳои адабй маълуму равшан мешавад, Ҳайрат ва оилаи онҳо зиндагии хеле хоксорона доштаанд. Падар ва модари Ҳайрат аз шахсони донишманди замони худ будаанд. Бинобар ин, Ҳайрат маълумот ва таҳсилоти ибтидоиро дар назди волидайни худ касб кардаает. Вале, ҳаёти_ кӯдакй ва тақдири зиндагй, ба қавле, ба рӯйи ӯ намехандад. У аввал аз модар ва баъдтар аз падар ятим мемонад. Баъди ин ҳама носозгориҳои рӯзгор Ҳайрат ба хориву зорй дучор мегардад. Вале ӯ ба душвориҳо ва сахтии ятимона нигоҳ накарда, саъю кӯшиш менамояд, ки таҳсили худро дар Мадраса идома диҳад. У дар синни понздаҳсолагиаш ба Мадраса дохил шуда буд. Ҳайрат чун анъана илмҳои замонаашро аз бар карда, дар баробари ин, дар илми шеъру адабй форсу тоҷик дониши фаровон касб менамояд.

У аз ҳамсабақони хеш фарқ мекард. У ҳамчун на як шогирди пешқадам, балки чун шоири овозадор шӯҳрат пайдо карда буд. Ҳайрат аз тарси он ки мабодо одамони амир ва аҳли дарбор аз ин истеъдоди ӯ хабардор шуда, ӯро зӯран ба дарбори амир набаранд, ӯ шеърҳои эҷодкардаи хешро ба ҳеч кае нишон намедодааст.

Дар ин солҳо, ки Садриддин Айнй дар яке аз мадрасаҳои Бухоро таҳсили илм мекард, аз як шиноси наздики худ аз шеърдонй ва шеърнависии Ҳайрат – ном ҷавони еоҳибистеъдод воқиф мегардад. Сипае, ба воситае бо ин ҷавони хушрафтор шинос мешавад. Аз дидори аввалин дар байни онҳо як еамимият ва садоқати дӯстона ба миён меояд, ки ин муносибат барои тақдири эҷодии ояндаи ҳардуи онҳо нақши босазое мегузорад.

Тавре медонем, он замон Садриддин Айнй дар ҳавлии яке аз шахсони фозилу донишманд ва шоирпарвари он замон: Шарифҷон-махдуми Садри Зиё умр ба cap мебурд. Айнй Ҳайратро ба шахеи бонуфузи шаҳри Бухоро ошно месозад. Ҳамин тариқ, Ҳайрат ба воситаи Садри Зиё бо бисёр шахсиятҳои маъруфу донишманди Бухоро, бо шоирони номдори он замон шинос мешавад. Бар замми ҳамаи ин, дар таҳриру тасҳеҳи «Наводирулвақоеъ»-и Аҳмади Дониш ширкат меварзад.

Аз мероси адабии шоир ба мо танҳо ғазалҳои пароканда боқй монд^аст. Ҳайрат дар шеъру ғазалҳои худ кӯшиш кардаает, ки зулму золимй, бедодгарии амалдорону мансабдорони замонаш ва нуқсону иллатҳои ин бедодгариҳоро ҳаҷв ва мазаммат намояд. У дар як рубоии худ чунин нигоштааст:

Эй рафта тариқаи ҷафокории халқ,

Парҳез накарда ҳеҷ аз зории халқ.

Эй пирзада, то ба кай аз қаҳр занӣ,

Ҳамчун ақраб неши ситамгории халқ.

Доираи мавзӯъҳои шеъру ғазалҳои ҳаҷвии ӯ хеле доманадор будааст. Ҳатто, ӯ дар шеърҳояш олимони ҷоҳили донотарошро, ки боиси ҷаҳолат ва пасмондагии мардум гашта буданд, дар симои як «донишманд» чунин ҳаҷв кардаает.

Эй хар, хами дастори ту бозори калова,

Риши ту ба бозори каловаст илова,

Рухсори ту як шиттазаминест пур аз заҳ,

Бинии ту дар заҳкаили он қитьа чу нова

А твори ту чун ваҳшию андоми ту манфур,

Кирдори ту бемаънию гуфтори ту ёва.

Ҳайрат ҳамчун шоири моҳир ва сухандон аз охири солҳои 90- ум cap карда, дар ҷамъият шӯҳрат пайдо мекунад. Аз сабаби он ки илми шеър ва нозукиҳои сухани бадеъро хеле нағз дарк мекард, шеър ва ғазалҳои хуб эҷод менамуд. Ба қавле, устод Садриддин Айнй, ки дар он замон ҳамчун шоири шинохта эътироф шуда буд, Ҳайратро дар шеъру шоирй устоди худ шуморидааст. Дар ҳақиқат, ғазалҳои шоир эҳсосоту ҳаяҷони инсониро бо роҳи содабаёнй ва кушодагии сухан ифода менамоянд. Ҳайрат анъанаҳои шоирони пешинро идома дода, аз ибораву таъбирҳои халқй васеъ истифода намудааст. Ҳайрат бо мазмуни баланд ва санъати нотакрори шеъраш дар адабиёти нимаи дуюми асри XIX мақоми сазоворе пайдо кардааст.